مرحوم حضرت آیت الله سید محمود مرعشی فرزند آیت الله سید سلطانعلی مرعشی شوشتری، از سادات صحیح النّسب حسینی است كه با سی و دو واسطه به حضرت حسین اصغر(ع)، فرزند حضرت امام سجاد(ع) می رسد.

علت نامگذاری این سلسله به «مرعشی» این است كه واژه مرعشی به معنی پرنده بلند پرواز و كبوتر سفید است كه در هوا دور می زند.(1) نظر به این كه جدّ اعلای این سلسله به شخصی به نام «ابی الحسن علی بن ابی محمد عبدالله» می رسد، كه وی نیز با چهار واسطه به امام سجّاد(ع) منتهی می شود، و ایشان در عصر خود از سادات بسیار ارجمند و دارای موقعیت عظیم بود؛ لذا مردم به او مرعش (پرنده شكوهمند) لقب دادند و فرزندان او را سادات مرعشی نامیدند. شهر «قهرمان مرعش» كه در شمال

صفحه 34

شهر موصل قرار گرفته و كنون در جنوب تركیه واقع شده و جزء كشور تركیه است، به نام همین شخصیت ارجمند تأسیس گردید و قبر او نیز در همین شهر است.

مرحوم سید میر قوام الدین مرعشی، معروف به میر بزرگ، كه مرقد او در شهر آمل مازندران و دارای صحن و سر او گنبد عظیم و بزرگ است، نخستین نفر از سادات مرعشی است كه وارد مازندران شد و در آنجا حكومت علوی تشكیل داد و حكومت او تا زمان تیمور لنگ ادامه یافت. از آن پس بر اثر جنگ های دامنه دار، سادات مرعشی پركنده شدند.

مرحوم میر سید نجم الدین محمود مرعشی آملی از نواده های برادر سید میر قوام الدین، در آغاز قرن هشتم قمری، هنگام بازگشت از عتبات عالیات (كه برای تحصیل علوم حوزوی به عتبات سفر كرده بود) وارد شوشتر شد و به درخواست سید عزّ الدین یا عضد الدّوله، امیر شوشتر، در شوشتر ماندگار شد و یگانه داماد آن امیر گردید. بدین ترتیب سادات مرعشی در شوشتر پدیدار شدند.

میر سید نجم الدین برای ترویج مذهب تشیع، تلاش فراوان نمود به طوری كه جمعی از اهل تسنّن در پرتو تبلیغات ایشان شیعه شدند و آیین تشیع در دیار شوشتر رواج یافت. وی جدّ چهاردهم سید سلطانعلی است.

به این ترتیب مرحوم آیة الله سید سلطانعلی بن سید ابراهیم، پدر حضرت آیة الله سید محمود مرعشی(ره) در شوشتر به دنیا آمد. بنابراین پدر و اجداد نزدیك مرحوم آیة الله سید محمود مرعشی از سلسله سادات مرعشی شوشتر می باشند. سلسله نسب خاندان مرعشی در

صفحه 35

قسمت پایان این گفتار آمده است.(2)
پدر ارجمند

پدر ارجمند آیة الله سید محمود مرعشی، آیة الله سلطانعلی نام داشت كه سلسله نسبش با سی و یك واسطه به امام سجّاد(ع) می رسد. او در حدود سال 1265 قمری در شوشتر، چشم به جهان گشود و در سال 1333 قمری هنگام مراجعت از زیارت مرقد مطهر ابا عبدالله الحسین(ع) در شهرك طویرج (چند فرسخی كربلا) دار دنیا را وداع كرد.

این عالم بزرگ، تحصیلات مقدماتی خود را در شوشتر به پایان رسانید. او كه از شاگردان ممتاز و خاص آیة الله حاج شیخ جعفر شوشتری (متوفّای 1303 ق) به شمار می رفت، دروس مقدماتی علوم دینی و حوزوی را نزد این استاد عالی مقام استوار ساخت و برای ادامه تحصیل آماده هجرت گردید.

او همراه استادش آیة الله شیخ جعفر شوشتری به تهران هجرت كرد و در تهران ملازم آیة الله شوشتری بود و با سعی و وساطت ایشان، با دختری از سادات اعرجی، وابسته به خاندان مسجد حوضی ها، ازدواج نمود. از این ازدواج مبارك دارای چهار پسر شد كه پسر سوم ایشان، سید محمود مرعشی بود. آیة الله سلطانعلی در سال 1313 قمری، با خانواده خود به نجف اشرف هجرت نمود و برای ادامه تحصیل و تدریس، در آنجا رحل اقامت افكند.(3) به این ترتیب سید محمود، در شش سالگی همراه پدر، از تهران به نجف اشرف هجرت نمود.

مرحوم آیة الله سلطانعلی مرعشی فقیه كبیر و مجتهد و متبحر، از

صفحه 36

اساتید درس خارج فقه و اصول در حوزه علمیّه نجف اشرف بود و از نظر تقوا و پارسایی و موقعیت علمی و اجتماعی و سایر ویژگی های معنوی و اخلاقی، در سطح بسیار بالایی قرار داشت. از ویژگی های او این بود كه به خواندن زیارت عاشورا بیش از چهل سال مداومت داشت. حتی در حال احتضار، زیارت عاشورا می خواند كه در همین حال هم رحلت كرد. این عالم ربّانی چند سالی كه در تهران بود، نزد آیة الله میرزا محمد حسن آشتیانی به تحصیل خود ادامه داد. ایشان در نجف اشرف، از اساتید بزرگ آن دیار استفاده فراوان كرد ؛ اساتیدی همچون: میرزا حبیب الله رشتی، شیخ علی قوچانی، آخوند ملا علی نهاوندی، حاج میرزا حسین طهرانی (خلیلی)، آخوند ملا محمد كاظم خراسانی صاحب كفایّه، و آقا سید ابوتراب خوانساری - قدس الله اسرارهم - . وی از دو مجتهد اخیر اجازه اجتهاد و اجازه نقل روایت نیز دریافت كرده بود.

مرحوم آیة الله سید سلطانعلی مرعشی، علاوه بر علوم فقه و اصول، در علم جفر و علم طب قدیم هم اطلاعات وسیعی داشت و در سرودن اشعار عمیق و پر محتوا دارای ذوقی سلیم و طبعی سرشار بود. ایشان علاوه بر این كه تألیفاتی از خود به یادگار گذاشت، در تدریس نیز بسیار موفق بود؛ به طوری كه شاگردان زیادی تحت تعلیم و تربیت او بودند.

او دارای چند پسر بود كه عبارتند از: مرحوم آیة الله سید احمد مرعشی (پدر ارجمند آیة الله سید اسماعیل مرعشی، صاحب كتاب اجماعیات فقه الشیعه، در چهار جلد)، سید حسن، آیة الله سید محمود مرعشی (فرزند سوم)، سید حسین، سید محسن، سید علی و سید محمد.

صفحه 37
كودكی و استادان

مرحوم آیة الله سید محمود مرعشی - چنان كه گفتیم - در سال 1307ه . ق از خاندان علم و فقاهت، در تهران چشم به جهان گشود. او خود مادّه تاریخ ولادتش را در دو بیت شعر، چنین آورده است:

یا اَیّهَا السّائلُ عَنْ اَحْوالی

ها اَنَا اَذْكرُ لَك ما فی بالی

فَاَوّلاً سَأَلْتُ تاریخَ النّظَر

فَهكذا اَجابَنی «بِرّ ظَهَر»

ای كسی كه از احوال من می پرسی، كنون آنچه در خاطرم مانده برای تو بازگو می كنم؛ در آغاز از تاریخ یادها و خاطرات گذشته پرسیدم به من پاسخ داد: «برّ ظهر»؛ شخص نیكی كه آشكار شد.

این جمله به حساب ابجد «1307» می باشد.

آیت الله سید محمود مرعشی در دامن پك مادری علویّه و پك سرشت از سلسله سادات اعرجی معروف به مسجد حوضی های تهران، و در پرتو تربیت پدری، كه به راستی از علمای ربّانی بود، در تهران بزرگ شد و در شش سالگی همراه پدر و مادر و سه برادرش به نجف اشرف هجرت كرد و در آنجا پس از فراگیری خواندن و نوشتن و كتاب های مقدّماتی، برای تحصیل علوم حوزوی آماده گردید. صرف و نحو و منطق و مقدمات را نزد پدر و همچنین برادر بزرگوارش آیة الله سید احمد مرعشی فراگرفت. سپس سطوح را به ترتیب در محضر علمای بزرگ و مدرّسان عالی مقام: میرزا آقای اصطهباناتی، شیخ علی محمد یزدی، آیة الله شیخ ضیاء الدین عراقی، شیخ علی قوچانی و شیخ علی گنابادی، آموخت. آن گاه درس خارج فقه و اصول را از محضر بزرگانی چون: ملا محمد كاظم خراسانی (صاحب كفایه)، سید محمد كاظم یزدی (صاحب عروة الوثقی)،

صفحه 38

شیخ ضیاء الدین عراقی و میرزا حسین نایینی، فرا گرفت. وی علم رجال را در محضر آیة الله سید ابوتراب خوانساری و علم كلام را در محضر آیة الله شیخ محمد جواد بلاغی آموخت، و بیشترین استفاده را از این علمای محقق و بزرگ نمود.(4)
آیت الله سید احمد مرعشی

نظر به این كه یكی از اساتید او برادر بزرگ تر از خودش، مرحوم آیة الله سید احمد مرعشی - پدر حضرت آیت الله سید اسماعیل مرعشی (مدّظلّه) - است، مناسب است به شرح كوتاه زندگی آیة الله سید احمد مرعشی بپردازیم.

آیة الله سید احمد مرعشی پس از میرزای شیرازی، مسؤولیت حوزه علمیّه سامرّا را بر عهده گرفت و مدرسه علمیه میرزای شیرازی را در سامرّا تجدید بنا كرد. وی با كمك مرحوم آیة الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی، طلاب و فضلا را در سامرّا گرد آورد و بدین قرار حوزه علمیه سامرّا در عصر مرحوم آیة الله سید احمد مرعشی همانند ایّام زعامت میرزای شیرازی رونق گرفت.

آیة الله سید احمد مرعشی در 65 سالگی در سال 1360 ه . ق بر اثر سكته قلبی رحلت كرد. شهر سامرّا در رحلت جان سوز او یكپارچه عزادار شد، جنازه مطهّر او را با تشییع بسیار پر شكوه در عتبه مرقد منوّر عسكریین(ع) به خك سپردند.

آیة الله سید محمود مرعشی در چهلم رحلت استاد و برادرش آیة الله احمد مرعشی، مرثیه ای سرود و مدّاحان آن را خواندند، و در همان روز

صفحه 39

برادرزاده اش آیة الله سید اسماعیل مرعشی - كه بیست سال بیشتر نداشت - به وسیله آیة الله سید محمود مرعشی، معمّم گردید.(5)
داماد آیة الله سید مرتضی كشمیری

از افتخارات حضرت آیة الله سید محمود مرعشی این بود كه به دامادی حضرت آیة الله و سالك الی الله، صاحب كرامات، مرحوم سید مرتضی كشمیری نایل شد و از فاطمه خانم (ملقّب به شمس السادات)، صبیّه آیت الله كشمیری صاحب نه پسر و دو دختر شد كه نام پسران در پایان خاطرنشان می شود. در اینجا مناسب است شرح كوتاهی از آیة الله كشمیری بیاوریم.

آیة الله سید مرتضی كشمیری كه گاهی از او به «سید مرتضی رضوی قمی نجفی» یاد می شود، فرزند سید مهدی بن سید كرم الله، از نوابغ علم و عمل و از اولیای بزرگ خدا بود. او در صبح جمعه، 8 ربیع الثانی سال 1268 ه . ق در شهر لكنهوء هندوستان دیده به جهان گشود. در همان نوجوانی، آثار نبوغ از او آشكار بود و به بسیاری از علوم دست یافت. در سال 1284 (در پانزده سالگی) برای ادامه تحصیل به عتبات (نجف اشرف، كربلا، كاظمین و سامرّا) هجرت كرد و از محضر عالمان و عارفان سترگ استفاده های شایان برد تا این كه خود، در پرتو علم و عمل و تقوا در سطح بسیار بالا، در زمره اولیای خدا و صاحب كرامات قرار گرفت. در میان ده ها نمونه از كرامات این عالم ربانی و فرزانه، نظر شما را به یك نمونه جلب می كنیم:

مرحوم سلالة السادات سید محمد نصیر آبادی نقل می كند:

صفحه 40

آن گاه كه آیة الله سید مرتضی كشمیری در عراق بود، یكی از دوستان به نام نواب مولوی سید اصغر حسین، به بیماری سختی مبتلا گردید ؛ به طوری كه از درمان ها نتیجه نگرفت. شبی در عالم خواب دیدم در باغ سبز و خرّمی هستم و در آنجا قصر با شكوهی وجود دارد. چون در فكر درمان سید اصغر حسین بودم، تصمیم داشتم از آن باغ بیرون آیم. ناگاه صدایی از آن باغ شنیدم كه می گفت: كجا می روی؟ گفتم: برای پرستاری از سید اصغر حسین می روم. او گفت: چرا به محضر سید مرتضی كشمیری نمی روی تا برای سید اصغر دعا كند؟ گفتم: او در كجاست؟ گفت: در میان همین قصر است. در عالم خواب به طرف قصر رفته و وارد قصر شدم. سید مرتضی را در مصلاّی قصر دیدم. سلام كردم، جواب سلام مرا داد و لبخند زد. عرض كردم: برای شفای سید اصغر حسین دعا كنید. ایشان دعا كرد. من از قصر بیرون آمدم، ناگاه از خواب بیدار شدم. دریافتم كه اول اذان صبح است. وضو گرفتم و نماز خواندم و سپس به خانه سید اصغر حسین رفتم. دیدم آیت الله سید مرتضی كشمیری به عیادت ایشان آمده و در كنار بستر سید اصغر حسین نشسته است، ماجرای خواب خود را برای آقا نقل كردم و تقاضای دعا برای شفای سید اصغر حسین نمودم، سید مرتضی گریه كرد و فرمود: شاید شخص دیگری را دیده ای. و به من فرمود: موضوع را مخفی بدار. برای شفای سید اصغر حسین دعا كرد، به طوری كه او همان روز شفای كامل پیدا كرد.(6)

آیة الله سید مرتضی كشمیری در 13 شوّال سال 1323 ه . ق در 55

صفحه 41

سالگی در شهر كاظمین به لقاء الله پیوست. جنازه مطهرش را با تشییع پر شكوهی به كربلا آوردند. مرقد مباركش در حجره سوم جانب راستِ كسی كه از صحن مبارك مرقد مطهّر امام حسین(ع) از باب زینبیّه خارج می شود، قرار گرفته است.(7)
شاگردان و تألیفات

آیة الله سید محمود مرعشی پس از وصول به درجات عالی علوم حوزوی و اجتهاد، به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت و حوزه تدریس خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه نجف اشرف تشكیل داد و در كنار آن به تألیف كتاب های تحقیقی و استدلالی، پیرامون علم اصول و فقه و سایر مسائل اسلامی همت گماشت و شاگردان برجسته ای در محضر درس او پرورش یافتند. ایشان از آنجا كه به زبان عربی تسلّط كاملی داشت و تدریس می كرد، بیشتر شاگردانش از طلاب لبنانی و عراقی بودند؛ از جمله آنها: آیة الله سید حسین مكی جبل عاملی است كه اخیراً به جای علّامه سید محسن امین صاحب اعیان الشّیعه، اقامه جماعت می كند و مدرسه علمیه ای در دمشق (سوریه) تأسیس نموده است. از شاگردان دیگر او، آیة الله شیخ اسماعیل بعلبكی جبل عاملی، آیة الله سید عبدالصّاحب جبل عاملی، شیخ موسی سودانی، و مرحوم شیخ كاظم ساعدی است كه در محضر ایشان به درجه اجتهاد نایل شده اند.

آیة الله سید محمود مرعشی امر تدریس و تألیف را با جدیت تمام تا سال 1365 قمری - كه مصادف با رحلت مرجع بزرگ تقلید، آیة الله سید ابوالحسن اصفهانی بود - ادامه داد. به این ترتیب ایشان از سال 1313 تا

صفحه 42

سال 1365 ،یعنی 52 سال، در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل، تحقیق، تدریس و فعالیت های علمی پرداخت و از عمر با بركت خود كمال استفاده را نمود.(8)

تألیفات ایشان به طور خلاصه عبارت است از:

1 - «بیداری بشر، یا پرهیز از خطر» (كه چاپ شده و پیرامون رد بابیت و بهائیت است.)

2 - «حاشیه بر فرائد الاصول» (رسائل شیخ انصاری) - خطّی.

3 - «حاشیه بر كفایة الاصول» (ملّا محمّد كاظم خراسانی) - خطّی.

4 - «حاشیه بر كتاب طهارت شیخ انصاری» (به طور مبسوط، امّا ناتمام) - خطّی.

5 - «كتاب رساله در وجوب حجاب» (استدلالی) - خطّی.

6 - «طریق الوصول الی دقائق العقول» چهار جلد، مشتمل بر: توحید، نبوت، امامت و معاد - خطّی.

7 - «ابقاء الحلیة فی وجوب اعفاء اللّحیة» (استدلالی در حرمت تراشیدن ریش) - چاپ شده.

8 - «رساله در رد صوفیه» - چاپ شده.

9 - «شرح دعای ندبه به عربی» كه در حقیقت یك دائرة المعارف بسیار عمیق و مفید است. - خطّی.

10 - «نفحة الرّحمان فی حكمة لقمان» - خطّی.

11 - «اعیان المرعشیة» - خطّی.(9)

صفحه 43
سفر به آفریق

آیة الله سید محمود مرعشی بیانی شیوا داشت و در ابلاغ اسلام و احكام نورانی آن به مردم - بویژه مردم دور افتاده - به شدت احساس مسؤولیت می كرد. با این كه فقیه و مجتهد بود، گاهی ترجیح می داد كه هجرت كند و با سخنرانی و تبلیغات، مسایل اسلامی را به مردم بیاموزد. بر همین اساس در دوران جوانی، بنا به دعوت بعضی از بستگانش كه در آفریقای شرقی اقامت دارند، به آنجا سفر كرد و ماه ها در شهرهای مِقْدَشو، بَمْباسِه، دارالسّلام زنگبار، جزیره مَدَگَسْگر به تبلیغ پرداخت و در آن سامان، منشأ آثار و بركات معنوی و مادی فراوانی برای شیعیان آفریقا گردید؛ از جمله با تبلیغات سادات مرعشی و ایشان، چندین مسجد در آن دیار تأسیس شد.
بازگشت به نجف و هجرت به تهران

آیة الله سید محمود مرعشی پس از مدّتی اقامت در آفریقا، به نجف اشرف بازگشت و در حوزه علمیّه نجف به تدریس فقه و اصول و پرورش شاگرد ادامه داد. تا این كه حضرت آیة الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی در سال 1365 ق. رحلت كرد. آن گاه ایشان به ایران هجرت نمود و چند سال در تهران به اقامه جماعت در مسجد امام زاده معصوم و رسیدگی به امور مسلمین، و تدریس و بحث های فقهی و اسلامی پرداخت و خدمات فقهی، فرهنگی، اجتماعی و تبلیغی شایانی به عمل آورد.(10)

مرحوم حجة الاسلام شیخ محمد رازی درباره سفر ایشان به تهران

صفحه 44

می نویسد:

«آیة الله سید محمود مرعشی(ره) در زمان ریاست آیة الله مجاهد سید ابوالقاسم كاشانی(ره) به تهران عزیمت نمود، و چندین سال به اقامه جماعت و هدایت مردم همّت گماشت. سپس به عللی از آنجا به نجف اشرف مراجعت نمود.»(11)

آیة الله سید محمود مرعشی در مسجد خود در تهران، با مردم ارتباط صمیمانه و بسیار با صفا داشت و مردم نیز او را دوست می داشتند و از محضرش كمال استفاده را می بردند. وقتی كه از دنیا رفت، در مجالس ترحیم او شركت نمودند؛ حتی نزد بستگان آن مرحوم آمده و پس از استجازه، مجلس بزرگداشت با شكوهی در مسجد ارك تهران برگزار كردند و سوگوارانه در آن شركت نموده و احساسات پك و خالصانه خود را ابراز داشتند.
هجرت به حوزه علمیه قم

آیة الله سید محمود مرعشی، پس از سفرهای تبلیغی و مراجعت به حوزه علمیه نجف، آهنگ هجرت به قم نمود. و این در وقتی بود كه حضرت آیة الله العظمی بروجردی به قم آمده بود.(12) و با ورود پر بركت ایشان به قم، حوزه نیز انسجام و رونق تازه ای یافته، زمینه های رشد و گسترش آن فراهم شده بود. از این رو نیاز شدیدی به حضور اساتید بزرگ و فقهای عالی مقام داشت. در چنین موقعیتی، آیة الله سید محمود مرعشی وارد قم شد و در قم اقامت گزید و جلسات درس خارج فقه و اصول تشكیل داد و طلاب بسیاری از محضر درس ایشان استفاده كردند.

صفحه 45

در حقیقت هجرت به قم، فصل تازه ای از زندگی آیة الله مرعشی بود، تا آنچه را از تجربیات علمی در حوزه نجف اندوخته بود، در حوزه علمیه قم به كار گیرد. لذا پس از ورود به قم، به درس و بحث و تربیت طلاب می پردازد.
هجرت به اهواز

سادات مرعشی شوشتری و تجّار و مردم متدیّن اهواز، در قم به محضر آیة الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی(ره) رسیدند و از ایشان تقاضا كردند كه برای اقامه جماعت و تبلیغ دین و رسیدگی به امور، عالمی را به اهواز اعزام كند. حتی ملتزم شدند كه در بهترین نقطه اهواز، مسجد با شكوهی بسازند و ایشان در آنجا به اقامه جماعت و سایر امور بپردازد لذا آیت الله مرعشی با اصرار آیة الله العظمی بروجردی - و پس از استخاره به قرآن - دعوت آنان را اجابت كرد.

به این ترتیب ایشان از قم به اهواز هجرت نمود و در همان مسجد كه بعدها به نام آیة الله مرعشی و از مساجد بزرگ و معروف اهواز شد، به اقامه جماعت و رسیدگی به امور دینی و اجتماعی مردم پرداخت و جلسات درس خارج فقه و اصول را نیز در آنجا برای طلاب مقیم اهواز تشكیل داد؛ ولی پس از سه سال و اندی اقامت در اهواز، بر اثر كهولت سن و علل دیگر، به قم مراجعت كرد لذا به امر آیة الله العظمی بروجردی، آیة الله حاج سید اسماعیل مرعشی، برادر زاده ایشان، رهسپار اهواز شد و در همان مسجد اقامه جماعت نمود.(13)

آیت الله سید محمود مرعشی پس از مراجعت از اهواز تا سال 1408

صفحه 46

ه . ق، حدود 30 سال در قم بود و مجدّداً به تدریس خارج اصول و فقه اشتغال ورزید و طلاب و فضلای بسیاری از محضر درس او استفاده كردند؛ این برنامه تقریباً تا آخر عمر ایشان ادامه داشت.

شمّه ای از زهد و حالات معنوی و اخلاقی ایشان
الف) بندگی و ولایت و تواضع

ایشان به راستی عبد صالح خدا بود. بندگی و تواضع در برابر خدا و تواضع در برابر مؤمنان را در حدّ اعلا رعایت می كرد. اهل تهجّد و نماز شب بود. از اشتغال به عبادت خدای یكتا و بی همتا لذت می برد و انس مخصوصی با خدا داشت. رابطه اش با خاندان رسالت و اهل بیت پیامبر(ع) بسیار قوی و عاشقانه بود و خود را از خادمان كوچك آن خاندان بزرگ می دانست. خواندن زیارت عاشورا را ترك نمی كرد، جمعه ها بسیار مواظب بود كه غسل جمعه را بجا آورد؛ حتی در حال نقاهت و ناتوانی، آن را ترك نمی كرد. به خواندن نماز جعفر طیّار (با این كه طولانی است) اصرار می ورزید، با دعا و مناجات مأنوس و همواره به یاد خدا بود.

شیفتگی او به خاندان رسالت در حدّ اعلا بود و همواره با آنها ارتباط معنوی و عرفانی داشت؛ متجاوز از هشتاد سال، دهه اوّل محرّم را در خانه خود مجلس عزاداری بر پا می داشت و خود، خالصانه و عارفانه در آن مجالس شركت می نمود و با اظهار ادب به عزاداران و شركت كنندگان، احساسات پك و بی شائبه اش را نشان می داد. شنیدن مصائب جان سوز امام حسین(ع) و شهیدان كربلا او را منقلب می كرد و سرشك غم از

صفحه 47

چشمانش سرازیر می شد.

ایشان با آن كه خود، در رتبه بالایی از علم و عمل قرار داشت، نسبت به همه شیعیان، بویژه طلّاب، متواضع و فروتن بود و در حدّ توان از طلّاب حمایت می كرد.

رابطه اش با حضرت ولیّ عصر - عجّل الله تعالی فرجه الشّریف - بسیار استوار و مخلصانه بود. همه روز صبح ها دعای عهد امام زمان - عجّل الله تعالی فرجه الشّریف - را می خواند و با آن بزرگوار رابطه معنوی و ملكوتی خالصانه ای داشت. كتاب شرح دعای ندبه او، كه بسیار مشروح و متقن است، نشان دهنده عمق ارتباط او با عترت پیامبر(ص) و بخصوص امام زمان - عجّل الله تعالی فرجه الشّریف - است. مسأله ولایت علی و ائمه(ع)، در این كتاب به عربی اثبات شده است.
ب) زهد و وارستگی

مرحوم آیة الله سید محمود مرعشی، توجّه خاصّی به طلّاب علوم دینی داشت؛ به طوری كه خانه مسكونی خود را در نجف اشرف فروخت و پول آن را بین طلبه ها تقسیم كرد. در سال آخر عمر، به فرزند بزرگ خود دستور داد تا كتاب های شخصی اش را به طلاب نیازمند بدهد، كه این دستور هم اجرا شد.

ایشان، تا آخر عمر در قم، در خانه استیجاری زندگی می كرد و اصرار دوستان و بستگانش را برای خرید خانه نپذیرفت در حالی از دنیا رفت كه از مال دنیا چیزی نیندوخته بود. با این كه از سادات و علمای بزرگ و دارای موقعیت اجتماعی عظیم بود، ساده زیستی را سرلوحه زندگی خود قرار داده بود. با وجودی كه در سال های آخر عمر بر اثر كهولت سن و

صفحه 48

ضعف مزاج، پاهایش قدرت حركت نداشت، اما برای خود خادم نگرفت؛ ایشان به راستی، عالمی ربانی و زاهدی وارسته بود.
ج) رابطه او با انقلاب اسلامی و امام خمینی

حضرت آیة الله سید محمود مرعشی كه در آستانه پیروزی انقلاب و پس از آن، بر اثر كهولت سن و ناتوانی مزاج، خانه نشین بود، به انقلاب اسلامی علاقه فراوان داشت. برای حضرت امام خمینی و پیروزی انقلاب، همواره دعا می كرد و می فرمود:

«این انقلاب اسلامی كه یك نوع زمینه سازی و انتظار فرج است، مقدمه ظهور حضرت ولیّ - عصر عجّل الله تعالی فرجه الشّریف - می باشد.»

امام خمینی نیز جویای حال او بودند و بارها نمایندگانی از طرف خود، به عیادت آن مرحوم می فرستادند و از او تفقّد و دلجویی می كردند.

او معتقد بود كه اسلام باید اجرا شود و بدون تشكیل حكومت اسلامی، بسیاری از احكام آن اجرا نخواهد شد. لذا امید داشت تا با پیروزی انقلاب و استقرار نظام مقدّس حكومت اسلامی، احكام نورانی اسلام اجرا شده، كشور و ملّت از منجلاب گمراهی ها، كه طاغوتیان و بیگانه پرستان عامل آن بودند، نجات یابند؛ چنانكه اجداد بزرگوارش در قرون گذشته در طبرستان (مازندران و...) حكومت علوی تشكیل دادند، می خواست حكومت علوی، سراسر ایران و جهان را فرا گیرد.(14)
د) تولّی و تبرّی

مسأله تولّی و تبرّی (دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان آنها)، بویژه تولّی و تبرّی با دوستان و دشمنان حضرت امیرمؤمنان علی(ع) و

صفحه 49

دیگر امامان بر حق، از مهم ترین اركان اسلام ناب و تشیّع علوی است، زیارت عاشورا كه بسیار به قرائت آن سفارش شده، نشانگر این واقعیت است. از این رو، آیة الله سید محمود مرعشی، همانند پدرش، مرحوم آیة الله سلطانعلی مرعشی، بر خواندن زیارت عاشورا مداومت داشت. در واقع ایشان با خواندن زیارت عاشورا، عشق و ارادت خود را به ولایت اهل بیت(ع)، بخصوص حضرت سید الشهدا(ع) ابراز می داشت و از دشمنان آن بزرگواران بیزاری می جست.
حكایت رحلت

آیة الله سید محمود مرعشی، 101 سال عمر كرد. در سال های آخر عمر بر اثر كهولت سن، هر دو پایش ناتوان شده بود و نمی توانست راه برود یا بایستد. همواره در خانه بود و فضلا و علما به محضرش رسیده، از او عیادت می كردند و گاهی از محضرش استفاده های علمی می نمودند. به علت این كه همسر اول او، دختر آیة الله سید مرتضی كشمیری از دنیا رفته بود، در اواخر عمر، زوجه موقت ایشان انجام امور خانه را بر عهده داشت. از آن هنگام كه ایشان بیمار و بستری شد تا آخر عمر، تحت سرپرستی فرزندانش، بخصوص پسر عالی قدرش، آقای مهندس ابوالحسن مرعشی بود و همین فرزند نیز، مخارج پدر و عیالش را تأمین می كرد؛ برای آنها در قم و تهران خانه ای اجاره نمود. تا آخرین توان و در حد ایثار به آنها خدمت نمود و وسایل درمان و هزینه پزشك و دارو و سایر نیازهای پدر را فراهم كرد. و بحق خدمات شایان تقدیری نمود. روزهای آخر عمر كه بستری بود، او را فرزند دیگرش، مرحوم حاج سید

صفحه 50

مهدی مرعشی - كه در كرج سكونت داشت - به كرج برد و در همان جا به پرستاری و درمان وی پرداخت.

سرانجام این مرد خدا و عاشق خاندان نبوّت، پس از عمری طولانی و پربركت، در بستر بیماری افتاده و تحت سرپرستی و پرستاری فرزندانش مرحوم سید مهدی مرعشی و آقای مهندس ابوالحسن مرعشی قرار گرفت. ولی تقدیر الهی این بود كه از دنیا به سوی عالم بقا كوچ كند. روح پك او در كرج در خانه فرزندش به ملكوت اعلی پیوست.

پیكر مطهّرش را با تجلیل و تشییع با شكوه به قم آوردند و پس از طواف در حرم حضرت معصومه(س) مرحوم آیة الله العظمی سید شهاب الدین حسینی مرعشی به همراه انبوه مردم و علما و طلاب، در صحن بزرگ، بر آن نماز گزارد. سپس در حجره شماره 38 صحن بزرگ، نزدیك مقبره آیة الله شهید شیخ فضل الله نوری كه در قسمت شرقی آن واقع شده، به خك سپردند.(15)

رحلت او در روز 27 شوّال المكرم سال 1408 ه . ق برابر با خرداد سال 1367 ش. رخ داد. بنابراین با توجه به سال تولد او كه سال 1307 ه . ق بود، 101 سال عمر كرد.

سلام و درود همه پیامبران، صالحان، شهدا و كرّوبیان بر روح بلند او باد كه پك زاد و پك زیست و پك مرد.
نوشته لوح قبر

بر سنگ قبر او كه در گوشه حجره مذكور، در دیوار نصب شده، چنین نوشته شده است:

صفحه 51

«هُوَالْحَیّ الّذی لا یَمُوتُ - هذا مرقد العالم الجلیل، والحبر النّبیل، سیّد الفقهاء والا صولیین، آیة الله العظمی الحاج السیّد محمود الحسینی المرعشی، الّذی صرف عمره المبارك فی خدمة العلم، والّذی خرج علی یَدَیه ثُلّة من العلماء الاماثل فی الحوزتین النّجف الاشرف و قم المحروسة. توفی فی یوم 27 شوّال المكرّم 1408 ه . ق.»

فرزندان

مرحوم آیة الله سید محمود مرعشی، از همسر اصلی اش علویه مكرّمه، فاطمه خانم (ملقب به شمس السّادات) دختر عالم ربّانی حضرت آیة الله سید مرتضی كشمیری، صاحب نه پسر و دو دختر شد.

پسران عبارتند از آقایان: حاج سید مهدی، حاج سید هادی، حاج سید ابراهیم، سید رضا، (معروف به سید جمال الدین)، سید صادق، سید ابوالقاسم، سید ابوالحسن، سید عبدالرزّاق و سید ابوطالب.

مرحوم آقای حاج سید مهدی از تجار محترم بود و سید ابوطالب از اساتید دانشگاه (جندی شاپور) اهواز است.

بعضی از فرزندان ایشان در عراق به كسب و تجارت اشتغال دارند و یكی از آنها در آمریكا اهل تدریس و تحقیق است. جناب آقای سید ابوالحسن مرعشی، كه شخصیتی خدمتگزار و فهیم و دلسوز است، مهندس برق و مدیر عامل بخش توانیر می باشد. چنان كه اشاره شد، ایشان در رسیدگی به امور پدرشان، كمال سعی و تلاش را نمود و تا حد ایثار در خدمت پدر بود. به هر حال، فرزندان آن مرحوم، همه از نیكان

صفحه 52

می باشند. در خانواده ای پرورش یافته اند كه نور درخشان علم و سیادت (از جانب پدر و مادر) آنان را فرا گرفته است.(16)
سلسله نسب خاندان مرعشی تا امام سجّاد(ع)

خاندان محترم مرعشی از شاخه های مختلف به امام سجّاد(ع) می رسند. یكی از شاخه های آن، سادات مرعشی محترم شوشتر است. چنان كه در آغاز گفتیم، نخستین فرد از سادات مرعشی كه به شوشتر آمد و سادات شوشتر همه به او منتهی می شوند، حضرت سید نجم الدین محمود مرعشی، عالم ربّانی خاندان مرعشی است. این سیّد بزرگوار با هفده واسطه به امام سجّاد زین العابدین(ع) می رسد. از سوی دیگر سلسله نسب مرحوم آیة الله سید محمود مرعشی با پانزده واسطه به سید نجم الدین می رسد كه به ترتیب ذیل است:

«سید محمود بن سید سلطانعلی بن ابراهیم بن میرزا محمد بن ابوالفتح بن میرزا سید علی (سوم) بن اسحاق بن میرزا شاهمیر بن میرزا عبدالله بن میرزا سید علی (دوم) بن میر محمد باقر بن میر سید علی بن میر اسدالله صدر بن زین الدّین بن محمد شاه بن مبارزالدین (مُنده) بن جمال الدین حسین بن میر نجم الدین محمود بن احمد بن تاج الدّین حسین بن محمد بن علی بن احمد بن ابیطالب بن ابراهیم بن یحیی بن حسین بن محمد بن ابی علی بن ابوالقاسم حمزة بن علی المرعشی بن عبدالله بن محمد سلیق بن حسن الدّكة بن حسین الاصغر بن الامام زین العابدین بن امام حسین بن علی بن ابیطالب،(ع).»(17)
پی نوشت ها:

1 - محمد بندر ریگی، ترجمه «منجد الطّلاب وقاموس اللّغه»، واژه مرعش، ص 195 .

2 - بر گرفته از یادداشت های آیة الله سید اسماعیل مرعشی صاحب كتاب ارزشمند «اجماعیات فقه الشّیعه»، (چهار جلد و یك دوره كامل فقه استدلالی است) و كتاب «عنوان الطاعة فی اقامة الجمعة و الجماعة» .

3 - اقتباس از كتاب «گلستان پیغمبر، ص 73»، حجة الاسلام سید مصطفی امام زاده موسوی جزائری، متوفّای حدود سال، 1381 ه ق؛ «نقباء البشر»، ج 2، ص 825 و «رجال الفكر و الادب فی النّجف»، دكتر محمد هادی امینی، ج 3، ص 184 .

4 - بر گرفته از یادداشت های حضرت آیة الله سید اسماعیل مرعشی، برادر زاده آیة الله سید محمود مرعشی .

5 - همان مدرك و «مستدركات اعیان الشّیعه»، ج 4 .

6 - اقتباس از كتاب «نجوم السّماء»، علامه میرزا محمد مهدی كشمیری، ص 236 و 237 در این كتاب بیش از ده مورد از كرامات آیة الله سید مرتضی كشمیری ذكر شده است .

7 - «اعیان الشیعه»، چاپ ارشاد، ج 10، ص 121 .

8 - برگرفته از یادداشت های آیة الله حاج سید اسماعیل مرعشی .

9 - همان مدرك؛ «رجال الفكر و الادب فی النّجف»، ج 3، ص 185 و «گلستان پیغمبر»، ص 81 .

10 - برگرفته از یادداشت های آیة الله سید اسماعیل مرعشی .

11 - اقتباس از «گنجینه دانشمندان»، ج 2، ص 260 .

12 - حضرت آیة الله العظمی بروجردی در روز 14 محرّم سال 1364 قمری، برابر با 9 دیماه 1323 ش وارد قم شد و زعامت حوزه علمیه قم را بر عهده گرفت ایشان پس از حدود شانزده سال اقامت در قم، در روز پنجشنبه 13 شوال 1380 قمری برابر با 10 فروردین 1340 ش رحلت كرد .

13 - توضیح این كه: به حكم آیة الله العظمی آقای بروجردی و پیشنهاد آیة الله سید محمود مرعشی و اهالی اهواز، برادرزاده ایشان، آیة الله سید اسماعیل مرعشی (صاحب تألیفات از جمله كتاب ارزشمند «اجماعیات فقه الشّیعه» به جای ایشان به اهواز رفت و در همان مسجد حدود 27 سال به اقامه نماز جماعت و جمعه ورتق و فتق امور و تأسیس مدرسه علمیه و اداره آن مدرسه پرداخت .

14 و 15 و 16 - بر گرفته از یادداشت های آیة الله سید اسماعیل مرعشی (دامت بركاته) .

17 - گلستان پیغمبر، ص 4 و صفحه ضمیمه آن .